Η κρίση του κεφαλαίου

Ακόμη και αν το κεφάλαιο δεν βρίσκεται σε κρίση και δεν αυξάνεται με τους νόμους της αγοράς, οι απλοί άνθρωποι δεν έχουν τίποτα να χαίρονται. Πληρώνουν την επιτυχία των συναλλαγών με την ταλαιπωρία τους, με χαμηλούς μισθούς και με την διαρκή αβεβαιότητα της υπόστασής τους. Και τώρα πρέπει να ξεμπλέξουν ακόμη και την αποτυχία των συναλλαγών.

Μετά από χρόνια παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης, με όλο και υψηλότερα ρεκόρ των τζίρων και των κερδών των μεγάλων επιχειρήσεων και τεράστιες αυξήσεις στα κέρδη των τραπεζών και των μεγάλων επενδυτών στις διεθνείς κεφαλαιαγορές, το καπιταλιστικό σύστημα περνάει τη μεγαλύτερη του μέχρι σήμερα κρίση. Αν και αυτή η μεγάλη κρίση, με την παγκόσμια καταστροφή του πλούτου όλων των ειδών σε άγνωστο μέχρι στιγμής βαθμό, δεν αποτελεί κανένα ιδιαίτερα ατράνταχτο επιχείρημα για την λειτουργία και την αποτελεσματικότητα του καπιταλιστικού συστήματος (άλλα κριτήρια έτσι και αλλιώς δεν προσμετρούνται από αυτό το σύστημα), δεν επικρατεί η γνώμη να το πετάξουμε στα σκουπίδια. Αντίθετα με το πως αντιμετωπίστηκε το κάποτε αντίπαλο σύστημα του Ανατολικού Μπλοκ, αυτή η περίπτωση δυσλειτουργίας δεν αποδεικνύει καθόλου σ΄αυτούς που διαμορφώνουν την κοινή γνώμη ότι το σύστημα «μας» είναι ακατάλληλο. Το ότι το κεφάλαιο βρίσκεται σε κρίση και αφήνει όλον τον κόσμο να πληρώσει τη νύφη, γι' αυτούς δεν αποτελεί κανένα σοβαρό λόγο να πετάξουν τον καπιταλισμό στα σκουπίδια της ιστορίας, αλλά συνεχίζουν να υποστηρίζουν όλο και πιο αποφασιστικά την σωτηρία του. Είτε δηλώνουν ότι αυτή η κρίση δεν έχει καμία σχέση με το σύστημα – σίγουρα έγιναν περιττά «λάθη», παραβιάστηκαν οι πράγματι καλές και πολλά υποσχόμενες επιχειρηματικές αρχές –, είτε φτάνουν μάλιστα στο σημείο να θεωρούν την κρίση «ομαλή διόρθωση των λανθασμένων εξελίξεων» και υποστηρίζουν φανατικά την «αυτοκάθαρση» του καπιταλισμού.

Η συμβουλή μας: θα πρέπει να βγει δίδαγμα από αυτήν την κρίση για τις ιδιορυθμίες του καπιταλιστικού συστήματος. Πρώτα θέτονται μερικές ερωτήσεις: Ποιά φαινόμενα θεωρούνται τελικά σαν κρίση; Τι βρίσκεται πράγματι σε κρίση τώρα και επομένως λειτουργούσε καλά μέχρι τώρα; Για ποιο λόγο θέλει το κράτος να σώσει οπωσδήποτε τις τράπεζες και να βοηθήσει τις άλλες μεγάλες επιχειρήσεις; Ποιος ρόλος προορίζεται για τα πλήθη στη διάσωση του καπιταλισμού από την κρίση του;

Ακολουθούν μερικές υποδείξεις:

1. Τι δεν αποτελεί μια κρίση στον καπιταλισμό, αλλά θεωρείται ως ομαλή κατάσταση.

Είναι πολύ διαφωτιστικό ποιές ζοφερότητες οι οποίες ανήκουν στην κεφαλαιοκρατία δεν αποτελούν μια «κρίση».

• Την κρίση δεν αποτελούν τα εκατομμύρια πεινασμένων οι οποίοι υπήρχαν ήδη όταν οι επιχειρηματίες του κόσμου ήταν ακόμη ευχαριστημένοι με τον εαυτό τους.

• Η «κρίση» δεν υφίσταται από τους πολέμους και τις συγκρούσεις των κρατών που ανταγωνίζονται για οικονομικές και πολιτικές σφαίρες επιρροής.

• Δεν υφίσταται από την καταστροφή των φυσικών πόρων, η οποία θεωρείται γενικά λυπηρή αλλά είναι προφανώς αναπόφευκτη συνέπεια της αύξησης των χρημάτων των εχόντων.

• Δεν αποτελείται από την εκμετάλλευση των μισθωτών σε όλη την γή που πρέπει να παραδώσουν, ανταγωνιζόμενοι ο ένας τον άλλον, όλο και περισσότερη δουλειά για όλο και λιγότερα λεφτά.

Στο σημείο αυτό ο καθένας μπορεί να μάθει πολλά για τους κυρίαρχους σκοπούς, δηλαδή για τα ισχύοντα κριτήρια της επιτυχίας σ΄αυτό το σύστημα – πέρα από την ιδεολογία. Οι αναφερόμενες βλάβες δεν είναι τυχαία παραστρατήματα, αλλά συγκαταλέγονται απαραίτητα σ΄αυτό το σύστημα ως μέσο και συνοδευτικό φαινόμενο του, ότι οι επιχειρηματίες και τα κράτη χρησιμοποιούν τις πηγές του πλούτου για τους δικούς τους σκοπούς σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο παγκόσμιος καπιταλισμός δημιουργεί σωρηδόν κρίσεις διαρκείας για την ανθρωπότητα – ωστόσο δεν πρέπει να μπερδεύουμε αυτές τις κρίσεις με την κρίση την οποία επικαλούνται τώρα οι κυρίαρχοι του κόσμου και από την οποία υποφέρουν τόσο πικρά.

2.  Κρίση υπάρχει μόνο έαν ο σκοπός του καπιταλιστικού συστήματος – ο πολλαπλασιασμός των χρημάτων – δεν επαληθεύεται.

Όλος ο κόσμος σήμερα είναι μέσο των καπιταλιστικών συναλλαγών. Κανένας άνθρωπος, καμιά περιοχή της γης δεν τους ξεφεύγει. Αν κάποιος μπορεί να κερδίζει τα προς το ζην ή όχι, ποιά διαβίωση και ποιά εργασία απαιτείται, εξαρτώνται από το αν αυτή πλουτίζει κάποιον επενδυτή. Με βάση αυτό, διαχωρίζονται οι άνθρωποι και οι περιοχές σε φτωχούς ή λιγότερο φτωχούς και οι επιχειρηματίες – που κερδίζουν από τις συναλλαγές – και τα κράτη που συμμετέχουν σ’αυτά τα κέρδη σε πλούσια η παρά πολύ πλούσια. Συνήθως με αυτόν τον τρόπο παράγεται τόσο πολύς πλούτος, που δεν χρησιμοποιήται πλέον για την δική του αύξηση: τότε επικρατεί η κρίση και τα πλούτη καταστρέφονται, το κεφάλαιο σε όλες της μορφές του υποτιμάται (εμπορεύματα, εγκαταστάσεις παραγωγής, χρηματικές περιουσίες). Μια παράλογη αλλά τυπική αντίφαση του καπιταλιστικού συστήματος. Αυτήν τη φορά η υπερπαραγωγή του πλούτου άρχισε στο χρηματοοικονομικό καπιταλιστικό οικοδόμημα. Εκεί συσσωρεύτηκε τόσο πολλή χρηματική περιουσία – σε μορφή χρεογράφων και υποσχέσεων πίστωσης όλων των είδων – ώστε να στραφεί η κερδοσκοπία κατά του εαυτού της. Δισεκατομμύρια χρημάτων «κάηκαν». Αν οι χρηματοοικονομικές κερδοσκοπίες των τραπεζών και χρηματιστηρίων αποτυχαίνουν, η υπόλοιπη οικονομία – η οποία χρειάζεται τα δάνεια για την δική της λειτουργία – βρίσκεται σε κρίση. Γι΄αυτό όλες οι συναλλαγές γενικά σκαλώνουν επειδή ο οικονομικός σκοπός – μόνο για τον οποίον εν γένει παραγωγή και εργασία – δεν λειτουργεί πια: Να πολλαπλασιάζονται τα χρηματικά πλούτη. Τότε παραλύουν όλες οι αγορές! Οι καπιταλιστές επιβάλουν την απλή οικονομική αλήθεια: ο κόσμος αξίζει μόνο όσο συνεισφέρει στον πολλαπλασιασμό των κερδών τους. Όλος ο υλικός πλούτος παράγεται και η οικονομική ζωή των κοινωνιών διατηρείται μόνο εφόσον πραγματοποιούνται τα κέρδη και οι τόκοι μπορούν να πληρωθούν.

3.  Το κράτος βοηθά τις τράπεζες και άλλες επιχειρήσεις για να διατηρήσουν την κυριαρχία των χρημάτων

Το φθινόπωρο του 2008 η κρίση των χρηματιστικών καπιταλιστών όλων των χωρών οξύνεται. Πριν προλάβουν να ζητήσουν βοήθεια την λαμβάνουν. Σε όλη την υδρόγειο τα κράτη αντιδρούν. Σαν σίφουνας κινητοποιούν χρήματα και πιστώσεις σε μια άγνωστη μέχρι τότε μεγέθους κλίμακα για να σώσουν το χρηματοοικονομικό σύστημα και μ΄αυτό ολόκληρη την οικονομία από την κατάρρευση της. Χωρίς την κυκλοφορία χρημάτων και πιστώσεων, με την οποία ασχολούνται οι τράπεζες όσο κερδίζουν χρήματα, τίποτα δεν λειτουργεί στον καπιταλισμό. Άρα οι κυβερνήσεις κάνουν ό,τι είναι δυνατό για να στηρίξουν τις τράπεζες, για να αγοράσουν τις τοξικές τους πιστώσεις για να τους δώσουν χρηματοδοτήσεις, αναλαμβάνοντας την εγγύηση για να διατηρήσουν την πιστωτική φερεγγυότητα τους την οποία αλλιώς δεν θα είχαν. Σκοπός όλων αυτών των βοηθειών είναι να κάνουν πάλι δυνατές τις ίδιες αυτές συναλλαγές οι οποιές προξένησαν την τωρινή κρίση.

Ταυτόχρονα οι ενεργοί πολίτες πετάνε στα σκουπίδια μερικές άχρηστες για τους σημερινούς τους σκοπούς ιδεολογίες, όσον αφορά τις κρατικές ενέργειες. Αποκλείεται ότι το κράτος θα έπρεπε να παραμείνει έξω από την οικονομία. Αποκλείεται ότι ο χθεσινός ισχυρισμός πως τα κρατικά ταμεία ήταν άδεια και μια μεγαλύτερη χρέωση δεν θα υπήρχε δυνατότητα! Το κράτος λέει καθαρά και ξάστερα για ποιά πράγματα είναι πρόθυμο να διασύρει την δική του πιστωτική φερεγγυότητα μέχρι τέλους: για την σωτηρία του χρηματοοικονομικού συστήματος ώστε να παρέχει πάλι τις υπηρεσίες του για την ανάπτυξη της εθνικής οικονομίας. Επειδή πρόκειται για την διατήρηση της κυριαρχίας των χρημάτων πάνω από την οικονομική ζωή της κοινωνίας, για τις κυβερνήσεις δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία: δεν έχουν καμιά άλλη επιλογή παρά μόνο τη σωστική τους δράση. Όλοι οι κρατικοί σκοποί, όλα τα κρατικά σχέδια πρέπει να υποταχτούν – και μαζί έτσι και αλλιώς τα συμφέροντα της εξαρτημένης ανθρωπότητας.

4. Οι μάζες μπορούν να εύχονται τόσο πιο πολύ την επιτυχία στη διάσωση του καπιταλισμού όσο πιο πολύ αντιλαμβάνονται μέσα στην κρίση την σκληρότητα του συστήματος.

Δεν πρέπει να απορεί κανείς ότι πρέπει να κάνουν θυσίες για το ξεπέρασμα της κρίσης εκείνοι οι οποίοι είναι «ακόμα και κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης» το μόνο μέσο αυτού του οικονομικού συστήματος. Οι εργαζόμενοι, οι συνταξιούχοι, οι άνεργοι, οι αποταμιευτές κτλ... η μισθωτή τάξη προετοιμάζεται για υψηλότερο κόστος, χαμηλότερους μισθούς και χαμηλότερες συντάξεις, ανεργία και συρρικνώμενες αποταμιεύσεις.

Για τον απλό άνθρωπο, τα προβλήματα που συνεπάγονται από αυτό, πρέπει να τα αντιμετωπίσει αυτός όπως πάντα μόνος του: να προσαρμόζεται σε δύσκολους καιρούς και να κάνει κουμάντο στα χρήματά του. Αυτό δεν σημαίνει ότι γι΄αυτόν τον λόγο απαιτούνται μόνο παθητικότητα και να κλείνεις το στόμα. Επιτρέπεται να διαμαρτύρεται κανείς πολύ περισσότερο για τους «φιλοκερδείς μάνατζερ» και για τους «ανεπρόκοπους με τα κοστούμια». Τα θύματα του συστήματος έχουν κερδίσει το δικαίωμα να παραπονιούνται, όπως τους διαβεβαιώνουν κάθε μέρα οι εφημερίδες και τα άλλα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Αυτός ο τρόπος κριτικής δεν επιτρέπει μόνο στους επιχειρηματίες να παρουσιάζονται ακόμα περισσότερο αξιότιμοι, αλλά αυτή η δουλοπρεπής γκρίνια ωφελεί κυρίως τους πραγματικά αρμόδιους, τους πολιτικούς. Γι' αυτούς είναι μία μοναδική ψήφος εμπιστοσύνης: Ας παραδοθούν όλα στα χέρια έξυπνων πολιτικών, οι οποίοι φροντίζουν ώστε οι καπιταλιστές αυτού τού κοσμού να έχουν πραγματικά μόνο επιτυχίες και να γίνονται πιο πλούσιοι. Όλη η εξουσία στους πολιτικούς πρωταγονιστές για να αντιμετωπίσουν την κρίση.

Ενάντια στην παραπλάνηση πρέπει κανείς να αντισταθεί. Για να λογοδοτήσουμε με το σύστημα με το οποίο υποχρεωτικά ζούμε. Όποιος βλέπει με σαφήνεια το πως εξηγείται ο καπιταλισμός – πριν από την κρίση, κατά την κρίση και μετά από την κρίση – αυτός γνωρίζει επίσης και την «εναλλακτική λύση».

(2011)